Στον λόφο του Ψαρόπυργου-Πλακωτού, επάνω από τον όρμο του Πλακωτού, βρίσκεται μία από τις οχυρές κατασκευές της Ίου, γνωστή μέχρι σήμερα ως «ο τάφος του Ομήρου». Η ευρύτερη περιοχή είναι κηρυγμένη και οριοθετημένη ως αρχαιολογικός χώρος, καθώς περιλαμβάνει τα αρχαία κατάλοιπα του πύργου και λείψανα πρωτοκυκλαδικών νεκροταφείων.
Εδώ είχε βρεθεί από τον Ολλανδό κόμη και αξιωματικό του ρωσικού στρατού κατοχής Pasch van Krienen το 1774 τμήμα ενεπίγραφης μαρμάρινης πλάκας που σχετίζεται με τον Όμηρο, ο οποίος θεώρησε ότι πρόκειται για τον τόπο ταφής του ποιητή. Ο Ludwig Ross απέδωσε σχεδιαστικά την επιγραφή το 1844, σε ένα από τα ταξίδια του στην Ίο.
Το νησί της Ίου είναι στενά συνδεδεμένο με το όνομα του Ομήρου. Η πόλη της θεωρείτο μια από τις εφτά πόλεις που διεκδικούσαν την γέννησή του. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στον θάνατο και την ταφή του Ομήρου στην Ίο.
Μάλιστα, κατά τον Παυσανία (Φωκικά, Χ, 24,2), οι αρχαίοι Ιήτες έδειχναν τον τάφο του ίδιου και της μητέρας του. Λόγω της παράδοσης αυτής, στην κλασική και ελληνιστική περίοδο, στα νομίσματα της Ίου απεικονίζεται η κεφαλή του Ομήρου με τη λέξη Όμηρος στον εμπροσθότυπο. Επίσης, στο ημερολόγιο της Ίου περιλαμβανόταν ο μήνας Ομηρεών, όπως φαίνεται και από την ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε στην περιοχή της Αγίας Θεοδότης. Αλλά και στα νεότερα χρόνια, στην περίφημη Χάρτα του Ρήγα, η θέση ταφής του ποιητή τοποθετείται στην περιοχή του Πλακωτού και καταγράφεται ότι «η μητέρα του Ομήρου ήταν από τον Πλακωτό και εκεί ετάφη και ο Όμηρος. Ο Κόμης Κρουν Ολλανδέζος βρήκε τον τάφο του το 1774».
Από το 2021 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, στο πλαίσιο τεκμηρίωσης, προστασίας και ανάδειξης των μνημείων της Ίου, έχει ξεκινήσει έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο του Πλακωτού, με σκοπό την ανάδειξη του μνημείου και την τεκμηρίωση της αρχικής μορφής του, την οποία συσκότιζαν σύγχρονες παρεμβάσεις.
Οι εργασίες επικεντρώνονται κυρίως στην περιοχή, όπου διασώζονται τα κατάλοιπα του μεμονωμένου οχυρού οικοδομήματος (πύργου), το οποίο κατά το παρελθόν είχε εσφαλμένως ταυτιστεί με τον τάφο του Ομήρου και είχε δεχθεί μεταγενέστερες επεμβάσεις από σκυρόδεμα τη δεκαετία του 1980 προκειμένου να καταστεί επισκέψιμο και να αποτελεί, ως τοπόσημο και ήδη αξιοθέατο του νησιού, τουριστικό πόλο.
Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε ισχυρό οικοδόμημα τετραγωνικής κάτοψης, μεγάλων διαστάσεων 10μ.x10μ. (εξωτερικά), το εσωτερικό του οποίου καλυπτόταν κατά τόπους από πλακοειδείς σχιστόλιθους. Ο πύργος αποτελούσε πιθανότατα, τμήμα μεγάλης αγροτικής εγκατάστασης. Έχει ευρύτατο οπτικό πεδίο, από βορρά εποπτεύει τον θαλάσσιο δρόμο μεταξύ των νήσων Πάρου, Νάξου, Ηρακλειάς και Αμοργού, ενώ από το νότο εποπτεύει τους λόφους με τις καλλιεργήσιμες πλαγιές του βόρειου τμήματος της νήσου. Τον χαρακτήρα αυτάρκους αγροτικής εγκατάστασης πιστοποιούν τα κινητά πήλινα και λίθινα ευρήματα. Η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας είναι βέβαιο ότι θα διαφωτίσει τις ιστορικές φάσεις της οχυρής αυτής κατασκευής.
Αγγελική Κουμνά
Αρχαιολόγος ΕΦΑ Κυκλάδων
Ανακαλύψτε την Ίο μέσα από τα μονοπάτια της, με αυτό το μοναδικό βιβλίο.
On the hill of Psaropyrgos-Plakotos, above the bay of Plakotos, is one of the fortified structures of Ios, known until today as “Homer’s tomb”. The wider area is declared and demarcated as an archaeological site, as it includes the ancient remains of the tower and relics of early Cycladic cemeteries.
Here a part of an inscribed marble slab relating to Homer was found by the Dutch count and officer of the Russian army of occupation Pasch van Krienen in 1774, who considered it to be the burial place of the poet. Ludwig Ross rendered the design of the inscription in 1844, during one of his trips to Ios.
The island of Ios is closely associated with Homer’s name. Its city was considered one of the seven cities that claimed his birth. Many ancient writers refer to Homer’s death and burial on Ios.
In fact, according to Pausanias (Phocci, X, 24,2), the ancient Ithenians showed the tomb of himself and his mother. Because of this tradition, in the Classical and Hellenistic periods, the coins of Ios depict Homer’s head with the word Homer on the obverse. Also, the calendar of Ios included the month of Homer, as can be seen from the inscribed marble plaque found in the area of Agia Theodoti. But also in later years, in the famous Charter of King King, the poet’s burial place is placed in the area of Plakotos and it is recorded that ‘Homer’s mother was from Plakotos and Homer was buried there. Count Kroon Dutch found his grave in 1774’.
From 2021 the Ephorate of Cyclades Antiquities, in the context of documentation, protection and promotion of the monuments of Ios, has begun research in the archaeological site of Plakotos, in order to highlight the monument and document the original form of the monument, which was obscured by modern interventions.
The work is mainly focused on the area where the remains of the isolated fortified structure (tower) are preserved, which in the past had been mistakenly identified with the tomb of Homer and had undergone subsequent concrete interventions in the 1980s in order to make it accessible to visitors and to become a tourist attraction as a landmark and already an attraction of the island.
The excavation revealed a strong building of square plan, with large dimensions of 10m x 10m (exterior), the interior of which was covered in places by slate slabs. The tower was probably part of a large agricultural settlement. It has a wide field of vision, from the north it overlooks the sea route between the islands of Paros, Naxos, Herakleia and Amorgos, while from the south it overlooks the hills with the cultivated slopes of the northern part of the island. The character of a self-sufficient agricultural settlement is attested by the movable clay and stone finds. Continued excavation work is bound to shed light on the historical phases of this fortified structure.
Angeliki Koumna
Archaeologist EFA Cyclades
Discover Ios island with this unique book